ABSTRAK Dalam perundangan Islam, mahar diwajibkan kepada suami yang bertujuan untuk meningkatkan status sosial wanita dan simbol pengiktirafan Islam kepada mereka. Di Malaysia, peruntukan bagi mahar atau mas kahwin ini telah disediakan di bawah Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Negeri-negeri. Dewasa ini, masalah timbul dalam kalangan umat Islam di Malaysia kerana kenaikan nilai mahar khususnya di Selangor. Namun isunya bukanlah berkaitan kenaikan kadar yang ditetapkan, tetapi bagaimana amalan masyarakat setempat dalam menentukan kadar mahar. Justeru, kajian ini cuba menganalisis dan membincangkan amalan penetapan kadar mahar menurut pandangan perundangan Islam yang diamalkan oleh masyarakat Islam di daerah Klang disamping melihat bagaimana pengaruh adat setempat serta kesedaran wanita berhubung kepentingan mahar dalam aspek sosio-ekonomi mereka. Huraian analisis dilakukan secara terperinci berdasarkan kajian perpustakaan, maklumat daripada temu bual secara mendalam (indepth-interview) yang dilakukan ke atas penduduk tempatan bagi menjelaskan hukum amalan yang dilakukan oleh masyarakat berkenaan. Hasil kajian mendapati kecenderungan masyarakat mengikut ketetapan yang ditentukan oleh kerajaan negeri. Pada masa yang sama, didapati segelintir golongan masih kurang memahami hukum pemberian mahar ini dan ada yang beranggapan bahawa ia bayaran adat. Kesedaran wanita terhadap hak perundangan berkaitan mahar dan kepentingannya menjadi salah satu medium sumber kewangan masih berada ditahap kurang memuaskan. Pengkaji berharap agar hasil kajian yang dilakukan ini dapat membantu beberapa pihak bagi mengatasi isu ini dan secara tidak langsung dapat menyedarkan masyarakat untuk mengamalkan Islam yang sebenar terutama di dalam hal ehwal perkahwinan. iii
ABSTRACT In Islamic law, it is compulsory for a husband to provide dower to the woman, with the objective to improve the social status of Muslim women. It also symbolizes recognition upon them. In Malaysia, the Islamic Family Law provides the element of dower. Of late, problems arise among Muslims in Malaysia when dower amount increases, especially in Selangor. The issue surrounds the practice among the local community upon setting the rate, not so much related to the increase of the dower. Hence, this study attempts to analyze and discuss the practice of dower rate determination in accordance to the Islamic Family law; in which the study localizes within the Muslim community in Klang, Selangor. This study also aims to see how the local indigenous perceive this matter hence, create the awareness among the women to the importance of dower in socio-economic aspects. The literature review outlines the details of the analysis, and interesting information from the in-depth interviews that were conducted on local residents to further explain the practice of the Law in the community. The results showed that the society has the tendency to follow-suit the regulations determined by the State Government. Consecutively, it appears that some people are less familiar with the Law of giving dower. Some even thought that it was customary charges. The awareness of women on dower-related legal rights and its importance as one of the financial resources is still unsatisfactory. Researcher hopes that the findings shared in this study will induce the authorities resolve these issues, and indirectly help awake the public to practice true Islamic values, especially in matrimony affairs iv
PENGHARGAAN بسم اهلل الرمحن الرحيم احلمداهلل رب العا ملني, والصالة والسالم على أشرف األنبياءواملرسلني, وعلى آله وأصحا به و من تبعه باحسان اىل يوم الدين... Segala puji bagi Allah S.W.T, Tuhan alam semesta, yang dengan izin-nya saya mampu menyiapkan kajian ini. Selawat dan salam buat Junjungan Besar Nabi Muhammad S.A.W yang diutuskan sebagai pembawa rahmat ke seluruh alam. Saya ingin mengambil kesempatan ini untuk merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan jutaan terima kasih kepada Profesor Madya Dr. Raihanah bt Haji Abdullah selaku penyelia bagi kajian ini yang begitu prihatin dan memberi komitmen sepenuhnya kepada saya semasa proses sayaan dijalankan. Saya mendoakan semoga segala bimbingan dan panduan yang beliau berikan dalam menyempurnakan penulisan ini mendapat ganjaran yang besar di sisi Allah S.W.T.. Sekalung penghargaan juga diucapkan kepada semua responden yang sudi meluangkan masa untuk ditemu bual dan berkongsi maklumat-maklumat yang diperlukan untuk kajian ini. Semoga jasa baik kalian semua akan dikira sebagai amal soleh di sisi Allah S.W.T.. Khusus buat ayahanda, Shafak Ahmad bin Jamaldin dan bonda tercinta, Musriah binti Ramli, saya ingin mengabdikan doa pengharapan agar kedua-duanya sentiasa dirahmati Allah S.W.T.. Terima kasih yang tidak terhingga di atas didikan doa, kasih sayang dan kesabaran yang telah dicurahkan kepada anakmu ini. v
Untuk adik beradik yang dikasihi, Sarah, Fatimah, Aminah dan Shakir, terima kasih kerana sentiasa mendoakan kejayaan dan memberi sokongan yang padu kepada saya. Tidak dilupakan kepada sahabat-sahabat yang sentiasa memberi suntikan semangat dan keazaman kepada saya sehinggalah sempurna disertasi ini. Akhir kata, sekali lagi saya ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan kepada semua yang terlibat samada secara langsung ataupun tidak langung dalam menyempurnakan kajian ini. Semoga Allah S.W.T membalas segala jasa baik kalian dan memberikan ganjaran di akhirat kelak. Amiin. وصلى اهلل على سيدنا حممد وعلى آله وأصحابه أمجعني واحلمداهلل رب العا ملني Siti Nor Ahiasah Binti Shafak Ahmad 24 Syawal 1432 Hijrah, 22 September 2011, No 25, Lot 6244, Lorong Haji Bohari, Bukit Jati, Kampung Jawa, 41000 Klang, Selangor Darul Ehsan. vi
ISI KANDUNGAN Abstrak Abstract Penghargaan Isi Kandungan Senarai Jadual Senarai Singkatan Transliterasi Senarai Lampiran iii iv v vii xi Xii Xiii Xv BAB SATU : PENDAHULUAN 1.0 PENGENALAN 1 1.1 LATARBELAKANG KAJIAN 3 1.2 PERMASALAHAN KAJIAN 5 1.3 OBJEKTIF KAJIAN 7 1.4 KEPENTINGAN KAJIAN 8 1.5 HURAIAN ISTILAH 10 1.6 SKOP KAJIAN 12 1.7 KAJIAN LEPAS 14 1.8 METODOLOGI KAJIAN 19 1.9 SISTEMATIKA SAYAAN 25 vii
BAB DUA: MAHAR MENURUT PERSPEKTIF HUKUM ISLAM 2.0 Pendahuluan 27 2.1 Latar Belakang Istilah Mahar 28 2.2 Mahar Dalam Sumber Utama Perundangan Islam 33 2.3 Hukum Mahar Dan Sebab Penentuannya 37 2.4 Klasifikasi Mahar Dalam Islam 41 2.5 Keadaan Penetapan Mahar 44 2.6 Kriteria Mahar 48 2.7 Kadar Pemberian Mahar 52 2.8 Pembayaran Mahar 56 2.9 Kesimpulan 60 BAB TIGA : KEDUDUKAN MAHAR DALAM ADAT MELAYU DAN UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM 3.0 Pendahuluan 61 3.1 Mahar Dalam Adat Melayu Dan Di Selangor 62 3.1.1 Mahar Dalam Enakmen Undang-undang Keluarga Negeri Selangor 2003 65 3.1.2 Kadar Mahar Di Selangor 69 3.2 Hak Wanita Dari Perspektif Undang-Undang Keluarga Islam Di Malaysia 72 3.3 Isu Berbangkit dalam Amalan Pemberian Mahar 74 3.4 Kesimpulan 80 viii
BAB EMPAT: AMALAN PENETAPAN KADAR MAHAR MASYARAKAT ISLAM DAERAH KLANG (ANALISIS DATA) 4.0 Pendahuluan 81 4.1 Pofil Lokasi Kajian 4.1.1. Sejarah Ringkas Daerah Klang 81 4.1.2. Kedudukan Dan Keluasan Daerah 83 4.1.3 Saiz Dan Komposisi Penduduk 86 4.1.3. Kemudahan Infrastuktur 87 4.2 Faktor Pemilihan Lokasi Kajian 87 4.3 Latar Belakang Responden 89 4.3.1 Umur Dan Taraf Pendidikan 89 4.3.2 Tempoh Menetap Di Daerah Klang 91 4.3.3 Tempoh Perkahwinan Responden 92 4.3.4 Pekerjaan Semasa Berkahwin 93 4.4 Dapatan kajian : Analisa Kedudukan dan Pengamalan Mahar di Tempat Kajian 4.4.1 Kefahaman Mengenai Mahar Dan Hikmah Pemberiannya 94 4.4.2 Cara Penetapan Kadar Mahar 98 4.4.3 Pembayaran Dan Penyerahan Mahar 101 4.4.4 Faktor Yang Mempengaruhi Kadar Mahar 103 4.4.5 Respon Penetapan Kadar Mahar Oleh Jabatan Agama Islam Negeri Selangor 104 4.4.6 Penggunaan Wang Mahar Oleh Pihak Perempuan 108 4.4.7 Kesan Pensyariatan Mahar Terhadap Wanita Dari Aspek Ekonomi Dan Sosial 111 4.5 Rumusan 113 ix
BAB LIMA : PENUTUP 5.0 PENDAHULUAN 114 5.1 KESIMPULAN 114 5.2 SARANAN DAN CADANGAN 117 5.3 PENUTUP 120 BIBILIOGRAFI 121 LAMPIRAN x
SENARAI JADUAL 1. Jadual 2.3 : Jadual Penerimaan Mahar Dan Idah Jika Berlaku Khulwah 2. Jadual 2.4 : Klasifikasi Mahar Menurut Islam 3. Jadual 2.6 : Kriteria Mahar 4. Jadual 2.7 : Cara Pembayaran Mahar 5. Jadual 3.1.2 (A) : Kadar Mahar Di Selangor Sebelum Dinaikkan 6. Jadual 3.1.2 (B) : Kadar Mahar Di Selangor Selepas Dinaikkan 7. Jadual 4.1.3 : Pecahan Penduduk Daerah Klang Mengikut Kaum 8. Jadual 4.3.1 A : Taraf Pendidikan Responden Mengikut Jantina 9. Jadual 4.3.1 B : Umur Responden Mengikut Jantina 10. Jadual 4.3.2 : Tempoh Responden Menetap Di Daerah Klang 11. Jadual 4.3.3 : Tempoh Perkahwinan Responden 12. Jadual 4.3.4 : Pekerjaan Responden Semasa Berkahwin 13. Jadual 4.4.2 : Cara Penetapan Mahar Responden 14. Jadual 4.4.4 : Faktor Yang Mempengaruhi Kadar Mahar 15. Jadual 4.4.5 : Respon Penetapan Kadar Mahar Oleh Jabatan Agama Islam Negeri 16. Jadual 4.4.6 : Penggunaan Wang Mahar Oleh Pihak Wanita xi
SENARAI SINGKATAN bil. cet. ed. et al (eds.) : bilangan : cetakan : edited by (disunting oleh) : terdapat saya-saya atau editor-editor lain h. : halaman Ibid. jil. juz no. Op.cit. R.A S.A.W. S.W.T. T.P. t.t. T.T.P. terj. : ibidem (pada tempat yang sama) : jilid : juzuk : nombor : Opera citato (dalam karya tersebut) : Raḍiyallāahu Anhu/ha : Ṣallahhāhu Alaihi wa Sallam : Subḥānahū wa Taʽālā : tanpa penerbit : tanpa tahun : tanpa tempat terbit : terjemahan xii
SENARAI TRANSLITERASI 1. Konsonan HURUF ARAB NAMA DAN TRANSKIPSI ا, ء ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ a, (hamzah) B T Th J ḥ Kh D Dh R Z S Sh ṣ ḍ ṭ ẓ ع غ ف ق ك ل م ن ه Gh F Q K L M N H xiii
و ي ة W Y H 2. Vokal Vokal Pendek Transliterasi Contoh Transliterasi Fathah Kasrah Ḍammah A I U ق ن ت س ل م ج ع ل Qanata Salima ju ila 3. Diftong Vokal Panjang Transliterasi Contoh Transliterasi ا/ى Ā ب اب Bāb ي Ī و ك يل Wakīl و Ū س ور ة Sūrah Diftong Transliterasi Contoh Transliterasi و Aw ق ول Qawl ي Ay خ ي Khayr و Uww ق و ة Quwwah ي ع رب iy / i arabiy / i Catatan : Perkataan-perkataan Arab yang telah dimelayukan melalui kamus dewan tidak ditranslitrasikan seperti syariah, syarak, hukum, mukallaf, imam, ijtihad kecuali apabila perkataan-perkataan tersebut digunakan dalam frasa Arab seperti ijtihād, al-qurān, al- Ḥadīth, al-sharī ah dan lain-lain. xiv
SENARAI LAMPIRAN 1. Lampiran A Peta Negeri Selangor 2. Lampiran B Surat Makluman Penyelidikan 3. Lampiran C Senarai Responden 4. Lampiran D Borang Latar Belakang Responden 5. Lampiran E Soalan-Soalan Temu Bual 6. Lampiran F Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Selangor) 2003, Seksyen 21 7. Lampiran G Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Selangor) 2003, Seksyen 59 xv